بخشهای اصلی شاهنامه

موضوع این شاهکار جاودان ، تاریخ ایران قدیم ، از آغاز تمدن نژاد ایرانی تا سرنگوني حکومت ساسانیان به دست اعراب است كه به سه دوره اساطیری ، پهلوای و تاریخی تقسیم می شود .

دوره اساطیری

این دوره از عهد کیومرث تا ظهور فریدون ادامه دارد . در این عهد ، از پادشاهانی مانند کیومرث ، هوشنگ ، تهمورث و جمشید سخن به میان می آید . تمدن ایرانی در این زمان به وجود آمد . کشف آتش ، جدا کرن آهن از سنگ و رشتن و بافتن و کشاورزی کردن و امثال آن ، در این دوره صورت می گیرد . در این عهد ، بيشتر جنگها داخلی است و جنگ با دیوان و سرکوب کردن آنها بزرگترین مشکل این عصر بوده است . (برخي احتمال داده اند که منظور از دیوان ، بومیان فلات ایران بوده اند که همواره با آریاییهای مهاجم ، جنگ و ستیز داشته اند )
در پایان این عهد ، ضحاک ، دشمن پاکی و سمبل بدی به حکومت می نشیند ، اما سرانجام ، پس از هزار سال ، فریدون به یاری کاوه آهنگر و با حمایت مردم ، او را از میان می برد و دوره جدید آغاز می شود .

دوره پهلوانی

دوره پهلوانی یا حماسی از پادشاهی فریدون شروع می شود . ایرج ، منوچهر ، نوذر و گرشاسب ، به ترتیب ، به تخت پادشاهی می نشینند . جنگ میان ایران و توران آغاز می شود . پادشاهان کیانی مانند کیقباد ، کیکاووس ، کیخسرو و سپس لهراست و گشتاسب روی کار می آیند . در این عهد ، دلاورانی مانند زال ، رستم ، گودرز ، طوس ، بیژن ، سهراب و امثال آنان ظهور می کنند .
سیاوش پسر کیکاووس ، به دست افراسیاب کشته می شود و رستم به خونخواهی او ، به توران زمین می رود و انتقام خون سیاوش را از افراسیاب می گیرد . در زمان پادشاهی گشتاسب ، زرتشت پیغمبر ایرانیان ظهور می کند و اسفندیار به دست رستم کشته می شود . مدتی پس از کشته شدن اسفندیار ، رستم نیز به دست برادر خود « شغاد » از بین می رود و سیستان به دست « بهمن » پسر اسفندیار با خاک یکسان می گردد و با مرگ رستم ، دوره پهلوانی به پایان می رسد .

دوره تاریخی

این دوره با ظهور بهمن آغاز می شود و پس از بهمن ، همای و سپس داراب و دارا پسر داراب به پادشاهی می رسند . در این زمان ، اسکندر مقدونی به ایران حمله می کند و دارا يا همان داریوش سوم را می کشد و به جای او بر تخت می نشیند . پس از اسکندر ، دوره پادشاهی اشکانیان در ابیاتی چند بیان می گردد و سپس ساسانیان روی کار می آیند و آنگاه ، حمله عرب پیش آمده و با شکست ایرانیان ، شاهنامه به پایان می رسد .
از زمان دفن فردوسی ، آرامگاه او چندین بار ویران شد . در سال ۱۳۰۲ قمری به دستور « میرزا عبدالوهاب خان شیرازی » ، والی خراسان ، محل آرامگاه را تعیین کردند و ساختمانی آجری در آنجا ساختند . پس از تخریب تدریجی این ساختمان ، انجمن آثار ملی به اصرار رئیس و نایب ‌رئیسش ، « محمدعلی فروغی » و « سید حسن تقی‌زاده » ، متولی تجدید بنای آرامگاه فردوسی شد و با جمع‌آوری هزینه این کار از مردم ( بدون استفاده از بودجه دولتی ) که از ۱۳۰۴ هجری شمسی شروع شد ، آرامگاهی ساختند که در سال ۱۳۱۳ افتتاح گرديد . این آرامگاه به علت نشست ، در سال ۱۳۴۳ دوباره تخریب و تا سال ۱۳۴۷ بازسازی شد .